АМАЛЛАРДАН ТОҚАТИ ЕТАДИГАНИНИ ОЛИШ ЗАРУР

Аллоҳ таоло бандаларига қурби етмайдиган нарсани буюриб, кейин уларни қийнаб қўйишни асло истамайди. Банда кучи етмайдиган нарсага ўзини мажбурлаши ҳам аҳли сунна валжамоа ақидасига зид амал ҳисобланади. Аллоҳ таоло бандаларига уларнинг имконият ва тоқати етадиган нарсаларни буюрган. Илоҳий амрларнинг ҳаммаси банданинг қурби етадиган даражада бўлиб, инсонни мушкул аҳволга солиб қўядиган бирор амал буюрилмаган.  

﴿ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا ﴾

“Аллоҳ ҳеч бир жонга тоқатидан ташқари нарсани таклиф этмайди”[1].

﴿هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ﴾

“У сизларни (шу дин учун) танлади ва динда сизларга бирор ҳараж (қийинчилик) қилмади”[2].

Аллоҳ азза ва жалла банда тоқатидаги нарсаларнигина буюрган. Шунинг илоҳий амрларнинг бажарилиши бандани Раббига яқинлаштирадиган, Аллоҳга суюкли бўлган ишлар саналади. Аммо баъзан ғайрат-шижоати жўш уриб кетган инсонда ўз зиммасига тоқатидан ортиқ амалларни юклаб олишга мойиллик пайдо бўлади. Шу боис Пайғамбаримиз соллалоҳу алайҳи васаллам динда мўътадил бўлишга чорлаб, мўмин-мусулмонларни амаллардан тоқати етадиганини зиммасига олишни буюрганлар:

عَنْ عَائِشَةَ ، عَنِ النَّبِيِّ ﷺ قَالَ: «يَا أَيُّهَا النَّاسُ، عَلَيْكُمْ مِنَ الْأَعْمَالِ مَا تُطِيقُونَ، فَإِنَّ اللهَ لَا يَمَلُّ حَتَّى تَمَلُّوا، وَإِنَّ أَحَبَّ الْأَعْمَالِ إِلَى اللهِ مَا دُووِمَ عَلَيْهِ، وَإِنْ قَلَّ». رَوَاهُ الْبُخَارِيُّ وَمُسْلِمٌ.

Оиша розияллоҳу анҳодан ривоят қилинади: Набий соллаллоҳу алайҳи васаллам: “Эй одамлар! Амаллардан тоқатингиз етадиганини олинг. Зеро, сизга малол келмагунича, Аллоҳга малол келмайди. Аллоҳ учун амалларнинг энг суюклиси оз бўлса ҳам, давомли бўлганидир”, дедилар[3].

Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам динда фарз қилинганидан ортиғини қўшиб, чуқурлашишдан, ибодатларда Аллоҳ таоло белгилаб берган ҳадлардан ошишдан қайтардилар. Банда ўз зиммасига фарз амаллардан ташқари бошқаларини ҳам назр қилиб юклаб олиши, яъни ўзига нисбатан қаттиққўллик қилиб, ибодатлар билан жисму жонини қийнаши Аллоҳнинг унга нисбатан қаттиққўлроқ бўлишига, унга зиммасига бошқа фарзларни ҳам юклаб қўйишига, аҳдини бажаришини талаб қилишига, ҳатто нафл ибодатларда нуқсон қилса, бажарган фарзларини ҳам қабул қилмаслигига сабаб бўлишини айтдилар.

Шунингдек, тоқатдан ташқари амалларни зиммага юклаб олишнинг энг хатарли томони алалоқибат ҳатто фарз қилинган амалларни бажаришда ҳам малолликни пайдо қилади. Чунки жўш урган ғайрат муайян муддатгача давом этиб, кейин сўна боради ва банда учун энди қўшимча (нафл-нарзлар) ибодатлар тугул, фарзларни адо этиш ҳам малол келиб қолади.

Аслида, ислом шариати одамларнинг тоқати ва салоҳиятидан келиб чиқиб, Аллоҳга хос кенглик билан, енгил – мўътадил қилиб берилган. Ҳатто банда бир амални бажаришга қодир бўлмай қол ҳолларда унинг учун енгилроқ муқобил йўллар ҳам мавжуд.

Дарҳақиқат, амалларнинг оз бўлса-да давомли бўлиши инсон эътиқоди мустаҳкам, ибодатлари изчил бўлишини таъминлайди.