Сўнгги йилларда мамлакатимизда ислом тарихида катта из қолдирган аждодларимизнинг илмий меросини ўрганиш янги босқичга кирди. Жумладан, ҳадис илми соҳасидаги буюк олим Абу Исо Термизий ҳақидаги тадқиқотларни қўллаб-қувватлаш бўйича амалга оширилаётган ишлар алоҳида эътиборга сазовор. Давлатимиз раҳбарининг “Имом Термизий таваллудининг 1200 йиллигини кенг нишонлаш тўғрисида”ги қарорида[1] бу йўналишда тадқиқотчилар олдидаги янги вазифалар белгилаб берилди. Бу доирада, Имом Термизийнинг ҳаёти, илмий мероси ҳамда у яшаган даврга оид хорижий мамлакатларда, хусусан, Туркияда амалга оширилган тадқиқотларни ўрганиш катта аҳамият касб этиб, мавзу юзасидан олимларимизни янги манба ва маълумотлар билан таништиришга муносиб ҳисса қўшади.
Қарийб бир асрлик тарихга эга[2] Туркиядаги илоҳиёт мактаби томонидан исломшуносликнинг турли йўналишларида бой илмий адабиётлар яратилган. Мамлакатда ҳадисшунослик йўналишида ҳам салмоқли тадқиқотлар амалга оширилиб, Меҳмет Эмин Ўзафшар таъбири билан айтганда,[3] ўзига хос турк ҳадисшунослиги юзага келган.
Турк ҳадисшунослари Имом Термизий ҳақида ҳам салмоқли илмий ишлар амалга оширган. Ўрганишлар натижасида, Туркия Олий таълим кенгашида тасдиқланган диссертациялар, мамлакатдаги журналларда жой олган илмий мақолалар ҳамда алоҳида нашр этилган китоб ва монографиялардан, шунингдек, давом этаётган илмий ишлардан иборат мавзуга доир жами 150 га яқин тадқиқот аниқланди. Мазмунидан келиб чиқиб, уларни Имом Термизий асарлари ҳақидаги илмий ишлар, олимнинг ислом илмлари ривожидаги ўрнини ўрганишга қаратилган изланишлар, асарларига ёзилган шарҳлар ва устозлари ҳақидаги тадқиқотлар шаклида таснифлаш мумкин.
- Имом Термизий асарларига доир тадқиқотлар.
- “Сунан ат-Термизий”.
Туркияда Имом Термизийнинг энг кўп тадқиқ қилинган асари “Сунан”дир. Диёнат вақфига қарашли Ислом тадқиқотлари маркази нашр этган “Ислом энциклопедияси”да асар ҳақида “Ал-Жомеъ ас-саҳиҳ” (el-Câmiu’s-Sahîh) номли салмоқли мақола мавжуд[4]. Асарнинг маълум жиҳатларига қаратилган мустақил тадқиқотлар ҳам талайгина. Жумладан, “Сунан”да қўлланилган услуб[5], “Сунан”нинг манбалари[6], “Сунан”даги мавқуф ва мақтуъ ривоятлар[7], “Сунан”да келган “ҳадису фулан” иборалари[8], “Сунан”даги рижол маълумотлари ва манбалари[9], “Сунан”даги боб номларининг мазмунан мувофиқлиги[10], “Сунан”даги истилоҳлар ва таҳлил усули[11], “Сунан”даги маноқиб бўлими таҳлили[12], ислом тарихшунослигида “Сунан”нинг тутган ўрни[13], “Сунан”да уламолар ихтилоф қилган масалалар[14], “Сунан”даги профилактик тиббиётга оид ҳадислар[15], “Сунан”да келган “боб ичидаги энг саҳиҳ ҳадис” тушунчаси[16], “Сунан”да келган Бухорий ва Абу Заръанинг ихтилофлари[17], “Сунан” нусхаларининг ривоят занжири[18], “Сунан” доирасида жиҳод[19], “Сунан”нинг сияр бўлими таҳлили[20], “Сунан”да ҳадисларнинг таълил усули[21], “Сунан”даги зуҳдга оид ҳадислар таҳлили[22], “Сунан” доирасида мухталифул ҳадис[23], “Сунан”да мурсал ҳадисдан фойдаланилиши[24], “Сунан”да “ва фил-баб ъан фулан” тушунчаси[25], “Сунан”даги завойид таҳлили[26], “Сунан”да келган дуо ҳақидаги ҳадислар[27], “Сунан”нинг даража нуқтаи назаридан Абу Довуд ва Насоийнинг асарлари билан қиёси[28] каби мавзулар ўрганилган.
Имом Термизийнинг мазкур асари 1970 йилда Усман Зеки Мулламуҳаммадўглу томонидан ҳадислар санади қисқартирилган (фақат ровий саҳобалар қолдирилган) ҳолда турк тилида нашр этилган[29].
- “Шамойили набавийя”.
Имом Термизийнинг ушбу асар ҳақида ҳам Диёнат вақфи “Ислом энциклопедияси”да батафсил мақола мавжуд[30]. Унда қайд этилишича, асар Усмонийлар давридаёқ – 1264 ва 1285 йилларда Истанбулда тошбосма ҳолда нашр этилган. Айни вақтда асарнинг турк тилидаги кўплаб таржималари ҳам амалга оширилган. Улардан Исҳоқ Хўжасининг “Ақвамул-васâил фи таржаматиш-Шамойил”, Ҳасан Ҳусомиддин Нақшбандийнинг “Таржамайи Шамойил”[31], Аюб Сабри Пошонинг “Таржаматуш-Шамойил”[32], Меҳмет Роиф Афандининг “Шамойили шарифнинг мухтасар таржимаси”[33] китобларини зикр қилиш мумкин. Буларнинг ичидаги сўнгги асар Маҳмут Ўзаккаш томонидан “Ҳадислар асосида Пайғамбаримизнинг гўзал ахлоқи” номи билан замонавий туркчага мослаштирилган ҳолда 1984 йил Истанбулда нашр этилган[34].
Юқоридагилардан ташқари, А.Ярдимнинг “Шамойил жанрининг пайдо бўлиши ва Термизийнинг Китаб аш-шамойили” номли илмий мақолада ҳам асар ҳақида қимматли маълумотлар жой олган[35].
- “Китаб ал-илал ал-кабир”.
Диёнат вақфи “Ислом энциклопедияси”да “Китаб ал-илал” номли мақола мавжуд бўлиб, унда Имом Термизийнинг бу йўналишдаги икки китоби ҳақида қисқача маълумот берилган[36].
Бугунги кунда Фират университети илоҳиёт факультети декани ўлароқ фаолият кўрсатаётган проф. Вейсел Ўздемир эса, “Ал-Илал ал-кабир”нинг илал илмидаги ўрни ҳақида мақола нашр этган[37].
- “Китаб ал-илал ас-сағир”.
Мазкур асар ҳақида Дижла университетида Т.Карасу томонидан магистрлик иши ҳимоя қилинган[38]. Айни тадқиқотчининг “Термизийнинг “Илал ас-сағир” номли асарининг усулул ҳадис жиҳатидан таҳлили” мавзусида илмий мақоласи ҳам мавжуд[39].
- “Тасмият асҳаб ан-Набий”.
730 саҳоба ҳақида маълумот берувчи ушбу асарнинг Туркия қўлёзма фондларидаги нусхалари асосида А.Ярдим томонидан ўрганилган. Олимнинг тадқиқоти “Саҳобалар ҳақидаги маълумот манбалари ва Термизийнинг Тасмият асҳаб ан-Набий асари” номи билан Докуз Эйлул университети илоҳиёт факультети журналида нашр этилган[40].
- Имом Термизий асарларига ёзилган шарҳлар.
Турк тадқиқотчилари Имом Термизий асарлари шарҳлари ҳақида ҳам кўплаб илмий ишларни амалга оширган. Жумладан, Ибнул Арабий (ваф. 638/1240)[41], Убайдуллоҳ Тақиюддин (ваф. 692/1292)[42], Ибн Саййидуннас (ваф. 734/1334)[43], Ибн Ражаб ал-Ҳанбалий (ваф.795/1393)[44], Муҳаммад Анваршоҳ Кашмирий (1875-1933), Муборакпурий (1865-1935)[45], Аҳмад Муҳаммад Шокир (1892-1958)[46], Ҳусомуддин Нақшбандий (1770-1864)[47] каби олимлар томонидан ёзилган шарҳлардаги муайян жиҳатларни ўрганишга қаратилган илмий тадқиқотлар мавжуд.
Айни вақтда Туркиянинг икки университетида мавзуси бир-бирига яқин икки диссертация устида илмий иш давом этаётгани аниқланди. Улардан бири Мармара университетида Ф.А.Муҳажер томонидан олиб борилаётган докторлик иши бўлиб, “Ҳинд-Покистон яриморолида ёзилган “Сунан ат-Термизий” шарҳлари ва уларнинг хусусиятлари” (Sünen-i Tirmizi Üzerine Hint Pakistan Alt Kıtasında Yazılan Başlıca Şerhler ve Özellikleri) деб номланган. Э.Уста томонидан Трабзон университетида тайёрланаётган магистрлик ишининг мавзуси эса, “Ҳиндистон яриморолидаги Термизий шарҳлари ва ал-Кавкабуд-Дуррий” (Hint Alt Kıtası’nda Tirmizî Şerhleri ve el-Kevkebü’d-Dürrî) деб аталган.
Юқоридагилардан ташқари, Термизий шарҳларида арика ҳадисининг шарҳланиши мисолида ҳадисларнинг замонга кўра шарҳланиш масаласига бағишланган илмий мақола ҳам мавжуд[48].
- Имом Термизий ва ислом илмлари.
Туркиядаги тадқиқотларда Имом Термизийнинг турли ислом илмларига қўшган ҳиссаси ҳақидаги мавзулар ҳам салмоқли ўрин тутади. Уларда жумладан, олимнинг фиқҳий қарашлари ва мазҳабларга муносабати, асарларидаги ҳадисларнинг калом илми нуқтаи назаридан таҳлили, тафсир илмининг шаклланишига қўшган ҳиссаси ҳақида илмий ишлар амалга оширилган.
- Фиқҳ.
Бу соҳада Ҳ.Эрташнинг “Фиқҳ мазҳаблари билан қиёсий асосда Термизий ҳуқуқшунослиги” номли магистрлик иши[49] ва “Ўзбекистонлик муҳаддис Абу Исо Термизийнинг фиқҳшунослиги” номли мақоласи муҳим ўринга эга[50].
С.М.Гурсес эса, Имом Термизийнинг “Сунан” асари доирасида ҳадисларнинг норматив жиҳатларини аниқлашдаги иттифоқ ва ихтилоф сабабларини ўрганган[51]. Ҳ.Кучукусмон Имом Термизийнинг ҳанафий мазҳаби ва фиқҳига муносабатини тадқиқ қилган ва бу мавзуда бир магистрлик диссертацияси[52] ва мақола[53] муаллифи ҳисобланади.
Бундан ташқари, “Сунан” асари доирасида бир қанча фиқҳий масалалар ҳам ўрганилган. Жумладан, Ў.Йилдиз ушбу асар асосида фиқҳул-ҳадис ва фақиҳ муҳаддислар масаласини тадқиқ қилган[54], Ю.Ажар эса заиф ҳадисларнинг амал йўли билан қўллаб-қувватланиши ҳақида мақола ёзган[55]. М.Арикнинг магистрлик тадқиқотида “Сунан”да фақиҳлар ихтилоф қилган ҳадислар масаласи таҳлил қилинган[56].
Маълумотга кўра, бугунги кунда Ибн Халдун университетида А.Кўчак томонидан “Сунани Термизий”даги ривоятлар доирасида Куфа аҳлининг амали” (Sünen-i Tirmizi’deki Rivayetler Bağlamında Kufe Ehli’nin Ameli) номли докторлик диссертацияси устида иш давом этмоқда.
- Тафсир.
Имом Термизийнинг тафсир илмининг ривожига қўшган ҳиссаси мавзусида учта илмий иш борлиги аниқланди. М.Ата томонидан Термизийнинг асарларидаги “Абваб ат-тафсир” асосида Қуръонни тафсир қилиш услуби ўрганилган[57].
Ҳ.Демирчин томонидан “Сунанут-Термизийнинг тафсир китобларига таъсири”[58] номли мақола ёзилган. Аниқланишича, айни муаллиф Мармара университетида “Сунан ат-Термизий”нинг улум ал-Қуръон ва тафсир илми жиҳатидан аҳамияти” мавзусидаги докторлик диссертацияси устида тадқиқот олиб бормоқда[59].
Яна бир маълумотга кўра, Тракия университетида Х.Дерин томонидан “Термизийнинг “Сунан”и тафсир илми манбаи сифатида”[60] мавзусида магистрлик иши тайёрланмоқда.
- Калом.
Турк олимлари Имом Термизий асарларини Калом илми доирасидаги ўрганишга ҳам ҳаракат қилган. Бу соҳада икки тадқиқот мавжудлигини аниқладик. У.Акбулут муаллифлигидаги магистрлик иши “Термизий ва Насоийнинг “Сунан”ларида жой олган имон билан боғлиқ ҳадисларнинг Калом илми доирасида таҳлили”га бағишланган[61]. Иккинчи тадқиқот эса мақола шаклида бўлиб, “Абу Исо Термизий “Сунан”идаги Китоб ал-имон бўлими ривоятларининг калом илми доирасидаги таҳлили” деб номланган[62].
- Ҳадисшунослик истилоҳлари.
Маълумки, ҳар илмда бўлганидек, ҳадисшуносликнинг ўз илмий истилоҳлари мавжуд. Уларнинг шаклланишида эса Имом Термизийнинг ўрни катта. Турк олимлари Термизий асарларида қўлланилган маълум иборалар ва уларнинг моҳиятини ўрганишга ҳам катта эътибор қаратган. Бу доирада, жумладан, Термизий ҳадисшунослигида ҳасан[63], изтироб[64], ихтилоф[65], мурсал[66], фард ва ғариб[67] каби истилоҳларнинг қўлланилиши ҳақида алоҳида тадқиқотлар мавжуд.
Шунингдек, А.Челикнинг Имом Термизийнинг усул илмига қўшган ҳиссаси ҳақидаги тадқиқоти[68], М.Чалганнинг “Термизийнинг “Сунан”и ва “Ал-Илал ал-кабир”ида матн танқиди”[69] мақоласи ушбу йўналишда муҳим манба ҳисобланади.
Аниқланишича, Ҳ.Карадениз мутақаддим муҳаддислар, жумладан, Термизий асарларидаги тадлис[70] истилоҳининг моҳияти ҳақида докторлик диссертацияси устида иш олиб бормоқда.
- Қироат илми.
Ўрганишлар натижасида, У.Бал томонидан қироатлардаги фарқларнинг манбалари, хусусан, “Сунани Термизий”даги ҳадислар тадқиқ қилингани аниқланди. Мазкур мавзудаги магистрлик иши 2024 йилда Акдениз университетида ҳимоя қилинган[71].
- Имом Термизийга қаратилган танқидлар.
Кўплаб олимлар қаторида Имом Термизий ҳақида ҳам турли фикр ва ёндашувлар билдирилган. Жумладан, ислом тарихида кўплаб ихтилофли фикрлари билан танилган андалусиялик Ибн Ҳазм томонидан Термизийнинг “мажҳул”, дея таърифлагани кўплаб мунозараларга сабаб бўлган. Бу ҳолат Ибн Ҳазм даврида Термизий ҳақидаги маълумотлар ислом оламининг ғарбий ҳудудларига етиб келмагани билан изоҳланиши мумкин.
Турк ҳадисшунослари Имом Термизий ва унинг асарларини ўрганиш жараёнида юқоридаги каби танқидий ҳолатларни таҳлил қилишга ҳам алоҳида эътибор қаратган. С.Башараннинг “Ибн Ҳазм томонидан Термизий ва Ибн Можанинг мажҳул деб тавсифланиши” мақоласида юқоридаги масала батафсил ўрганилган[72]. Шу каби, Ибн ал-Жавзий (в. 597/ 1200)[73], Албоний (1914-1999)[74], Муборакфурий (1865-1935)[75] каби олимларнинг Имом Термизийга йўналтирган танқид ёки эътирозлари таҳлил қилинган тадқиқотлар ҳам мавжуд.
Бундан ташқари, М.Жемал Сўфуўғлининг “Заиф ва мавзуъ ҳадислар доирасида Термизийнинг “Сунан”и таҳлили”[76], С.М.Гурсеснинг “Термизийнинг бидъатчи ровийлардан ривоятлари”[77] номли мақолаларини ҳам ушбу таснифга киритиш мумкин.
- Термизий ва устозлари.
Имом Термизийнинг ўз давридаги буюк муҳаддисларга шогирд бўлгани ва асарларини ёзишда уларнинг илмидан фойдалангани яхши маълум. Шу сабабли ҳам, Имом Термизийнинг асарлари унинг устозлари билан муносабатини ойдинлаштириш жиҳатидан муҳим манба ҳисобланади. Турк ҳадисшунослари ўз тадқиқотларида бу йўналишга ҳам эътибор қаратган.
М.Карабажак “Сунан” доирасида Термизийнинг устози бўлган Имом Бухорий фойдаланган ҳадис илми истилоҳларини аниқлашга уринган[78]. Ҳ.Акюз эса, “Сунан”да Термизий томонидан Бухорийга берилган саволларни таҳлил қилиб, устоз-шогирд илмий муносабатларини ёртиб берган[79]. Д.Узейир “Сунан”га манба бўлган Бухорий асарлари”[80] номли мақоласида Термизийнинг Бухорийдан қанчалик илмий истифода қилганини кўрсатиб берган. А. Жаъднинг “Сунан”да Термизийнинг устози Бухорийга мухолиф қарашларини ўрганишга қаратилган мақоласи[81] эса, олимнинг муайян масалаларда устозидан мустақил қарорлар қабул қилганини кўрсатиб бериши жиҳатидан муҳимдир. Юқоридагилардан ташқари, А. Жаъд Имом Термизийнинг асарларида унинг яна бир устози – Имом Доримий ҳақидаги хабарларни ҳам ўрганган[82].
Юқоридагилардан ташқари, Туркиядаги тадқиқотларда Имом Термизий ҳаёти ва ижоди умумий тарзда ўрганилган тадқиқотлар ҳам мавжуд. Уларга Л.Жебежининг “Имом Термизий” мақоласи[83], Р.Четреснинг “Имом Термизийнинг шахсияти ва илмий ўзлиги”[84], А.Эрарсланнинг “Термиздан Дамашққа қадар ҳадис усулининг ривожланиш йўли”[85] номли тадқиқотларни киритиш мумкин.
Хулоса. Юқорида келтирилган маълумотлардан келиб чиқиб, Туркияда Имом Термизий ҳаёти, ижоди, устозлари билан муносабатлари, асарларининг хусусиятлари, илмий қарашлари, исломий илмларга қўшган ҳиссаси мавзуларида салмоқли даражада илмий ишлар амалга оширилганини таъкидлаш зарур.
Тадқиқотларнинг аксари “Сунан ат-Термизий” билан боғлиқдир. Асардаги муайян боблар мазмунини ўрганиш, унда фойдаланилган истилоҳларни таҳлил қилишга қаратилган кўплаб алоҳида диссертация ва мақолалар ёзилган.
“Шамойили Набавия” билан боғлиқ тадқиқотлар Усмонийлар давридаёқ бошланган бўлиб, Республика даврида уларнинг замонавий турк тилидаги нашри амалга оширилган.
Камроқ бўлса-да, олимнинг қолган асарлари – “Китаб ал-илал ал-кабир”, “Китаб ал-илал ас-сағир” ва “Тасмият асҳаб ан-Набий” ҳақида ҳам мустақил тадқиқотлар мавжуд.
Турк тадқиқотчилари изланишлар олиб борган яна бир йўналиш – Термизий асарларига ёзилган шарҳлардир. Бунда Ибнул Арабий, Убайдуллоҳ Тақиюддин, Ибн Саййидуннас, Ибн Ражаб ал-Ҳанбалий, Муҳаммад Анваршоҳ Кашмирий, Муборакпурий, Аҳмад Муҳаммад Шокир, Ҳусомуддин Нақшбандий каби олимлар томонидан ёзилган шарҳлар ҳақида алоҳида тадқиқотлар амалга оширилган.
Юқоридагилардан ташқари, Туркияда Имом Термизийнинг муайян исломий илмлар, хусусан, фиқҳ, тафсир ва каломнинг ривожидаги ўрнига бағишланган тадқиқотлар ҳам катта ўрин тутади.
Турк тадқиқотчилари ислом тарихи давомида баъзи олимлар томонидан Имом Термизийга қаратилган танқидлар масаласини ҳам илмий асосда ўрганиб, бу борада бир қанча мақола ва диссертациялар нашр этган.
Мамлакатимизда сўнгги йилларда Имом Термизий каби аждодларимизнинг илмий меросини ўрганиш янги босқичга кўтарилган бир вақтда, хориждаги, жумладан, Туркиядаги юқоридаги каби тадқиқотлардан хабардор бўлиш, улардан фойдаланиш, зарур ўринларда танқидий кўриб чиқиш катта аҳамиятга эга. Турк тилининг ўзбек тилига яқинлигини инобатга олиб, Имом Термизий асарларини она тилимизга таржима қилиш жараёнида уларнинг туркча вариантларидан ҳам кенг истифода қилиш мумкин.
Умуман олганда, Туркияда Имом Термизий каби бошқа аждодларимиз ҳақида ҳам кўплаб илмий изланишлар амалга оширилган бўлиб, уларни библиографик тадқиқотлар шаклида ўрганиш ва олимларимиз эътиборига ҳавола қилиб бориш ҳар жиҳатдан фойдалидир.
[2] Юз йил аввал Истанбул Дорулфунунида Туркиядаги илк илоҳиёт факультети иш бошлаган
[4] Чакан Исмаил. Жамиъус-саҳиҳ (el-Câmiʿu’s-sahîh) / Туркия Диёнат вақфи “Ислом энциклопедияси”, 7-жилд. – Истанбул: TDV нашриёти, 1993. – Б. 129-130.
[5] Кўйжу Эрдоған. Сунани Термизийнинг услубий жиҳатдан таҳлили (Sunenu’t-Tirmizi’nin Metot Yönünden İncelenmesi) / Монография. – Анқара: Анқара нашриёти, 2013. – Б.110.
[6] Гёкче Азиз. Сунани Термизийнинг манбалари: тадқиқ ва таҳлил (Sünen-i Tirmizî’nin Kaynakları: Tespit ve Değerlendirme) / Нашр этилмаган докторлик диссертацияси. Сакария университети, 2022.– Б.171.
[7] Ўзжан, Хидир. Термизийнинг “Жомеъ”идаги мавқуф ва мақтуъ ривоятлар ва уларнинг таҳлили (Tirmizi’nin Cami’indeki Mevkuf ve Maktü Rivayetler ve Değerlendirilmesi) / Нашр этилмаган магистрлик диссертацияси. Мармара университети, 1995. – Б.132.
[8] Мурад Селви Раиф. “Сунани Термизий”да “ҳадису фулан” тушунчаси (Sünen-i Tirmizî’de Hadîsü Fülân kavramı) / Нашр этилмаган магистрлик диссертацияси. Сакария университети, 2018. – Б.132.
[9] Сайжа Селим. “Сунани Термизий”да рижол ҳақидаги маълумот ва уларнинг манбалари (Tirmizi’nin Sünen’inde Ricâl Bilgisi ve Kaynakları) / Давом этаётган магистрлик тадқиқоти. Истанбул университети, 19-май.
[10] Дўғру Фатима. “Сунани Термизий”да боб номлари ва ичидаги ҳадисларга уйғунлиги (Sünen-i Tirmizi’nin Bab Başlıkları ve Altındaki Hadislerle Uyumu). Давом этаётган магистрлик тадқиқоти. – Анқара университети.
[11] Йилмаз Селим. “Сунани Термизий”да ҳадис истилоҳлари ва Термизийнинг ҳадисларни таҳлил қилиш усули (Sünen-i Tirmizî’de Hadis Istılahları ve Tirmizî’nin Hadisleri Değerlendirme Usulü). Нашр этилмаган магистрлик диссертацияси. Ҳарран университети, 2015. – Б.113.
[12] Баят Зейнеб. “Саҳиҳи Бухорий” ва “Сунани Термизий”нинг маноқиб бўлимлари мазмуни тадқиқи (Sahîh-i Buhârî ve Sünen-i Tirmizî’nin Menâkıb Bölümlerinin Muhteva Kritiği). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Ван 100 йил университети, 2024. – Б.70.
[13] Аксу Мурат. Ислом тарихшунослиги ва бу жиҳатдан Термизийнинг “Сунан”и. (İslam Tarihçiliği ve Bu Açıdan Tirmizi’nin Sünen’i). Нашр этилмаган магистрлик диссертацияси. Фират университети, 2018. – Б.86.
[14] Ўренч Ашир. Термизийнинг “Сунан”ида уламонинг ихтилоф қилгани билдирилган (Салот ҳадислари) ҳадислар (Tirmizi’nin, Süneninde Ulemanın İhtilaf Ettiğini Haber Verdiği Hadisler (Salat Hadisleri). // Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi (журнали). 2013/29. – Б.171-189.
[15] Жессам Экрем Тами. Имом Термизийнинг “Жомеъ”си доирасида профилактик тиббиётга оид ҳадислар: Танқидий таҳлил (Ehâdîsü’t-Tıbbi’l-Vekâî İnde’l-İmâm et-Tirmizî fi’l-Câmi Dirâse Nakdiyye). YDÜ I. Uluslararası Hadis İhtisas Sempozyumu. – Никосия: YDÜ нашриёти, 2014. – Б. 475-520.
[16] Ал-Жаъд Анас. “Сунани Термизий”да “асаҳҳу ма фил-баб” ҳадисларининг тахрижи (Sünen-i Tirmîzî’de “Esah mâ fi’l-Bâb Hadisleri Tahrici). // Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали). 2015/19-1. – Б.169-190.
[17] Ал-Жаъд Анас. Термизийнинг “Сунан”ида Бухорий ва Абу Зуръанинг ихтилофлари (Tirmîzî’nin Sünen’inde Buharî ve Ebû Zur’a’nın İhtilafları) // Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали). 2016/20-1. – Б.245-266.
[18] Куртулуш Меҳмет Саид. “Жомеъ ат-Термизий” ёзма нусхаларининг ривояти (Câmi’u’t-Tirmizî Yazma Nüshalarının Rivayeti). Давом этаётган докторлик тадқиқоти. Мармара университети.
[19] Аксу Мустафа. Ислом динида жиҳод ва ҳазрати Пайғамбарнинг уруш билан боғлиқ амалиёти: “Сунани Термизий” доирасидаги тадқиқот (İslâm Dininde Cihad ve Hz. Peygamber’in Savaşla İlgili Uygulamaları: Sünen-i Tirmizî Özelinde Bir Değerlendirme) // Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 2016/9-43. – Б.2317-2325.
[20] Агитўғлу Нуруллаҳ. Асосий ҳадис манбаларининг сияр бўлимлари юзасидан таҳлил: Термизийнинг “Жомеъус-саҳиҳ”и мисолида (Temel Hadis Kayanklarındaki Siyer Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme -Tirmizî’nin el-Câmiu’s-Sahîh’i Örneğinde) // Türkoloji Araştırmaları журнали. 2017/12-27. – Б.51-64; Капжи Ўмер Ваҳби. Сияр манбаи ўлароқ ҳадис: “Сунани Термизий” мисолида. Давом этаётган докторлик тадқиқоти. Нажмиддин Эрбакан университети.
[21] Ибраҳим, Ибраҳим Ҳамоуд. “Сунан” асари доирасида Термизийнинг ҳадисларни таълил қилиш усули (Menhecü’t-Tirmizî fî Ta’lîli’l-Ehâdîs fî Sünenihî) // Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали), 2018/6-1. – Б.249-264; Эсен Мужаҳид. “Сунани Термизий”да иллатни аниқлаш усули (Sünen-i Tirmizî’de İllet Tespit Yöntemi). Давом этаётган магистрлик тадқиқоти. Ван 100 йил университети.
[22] Чилингир Юнус Эмре. “Сунани Термизий”да зуҳд мавзусига оид ҳадислар таҳлили (Sünen-i Tirmizî’de Zühd Temalı Hadislerin İncelenmesi). Давом этаётган магистрлик тадқиқоти. Муғла Ситки Кўчман университети.
[23] Ўрк Халил. Мухталифул ҳадис илми доирасида Термизийнинг “Сунан”и (Muhtelifü’l-Hadîs İlmi Bağlamında Tirmizî’nin Sünen’i). Давом этаётган докторлик тадқиқоти. Хитит университети.
[24] Кўначўғлу Элиф. Термизийнинг “Жомеъ”ида мурсал ҳадис ишлатилиши (Tirmizî’nin Câmi’inde Mürsel Hadis Kullanımı). Давом этаётган магистрлик тадқиқоти. Истанбул университети.
[25] Ўзтурк Мустафа. Термизийнинг “Сунан”ида “ва фил-баб ъан фулан” ифодаси қўлланилган ривоятлар таҳлили: Китаб ал-илм мисолида (Tirmizî’nin, Sünen’inde “ve Fi’l-Bâbi an Fulân” İfadesini Kullandığı Rivâyetler Üzerine Bir Tetkik (Kitâbu’l-İlim Örneği). // İslami İlimler Dergisi (журнали), 2020/15-1. – Б.7-33.
[26] Марти Ҳурие. Термизийнинг завойиди ва уларнинг саҳиҳлиги: “Кутуби ситта” доирасида қиёсий таҳлил (Tirmizi’nin Zevaidi ve Sıhhat Analizi -Kütüb-i Sitte Merkezli Bir Mukayese) // Hadis Tetkikleri Dergisi (журнали), 2009/7-2. – Б.7-17.
[27] Айхан Ибраҳим. Имом Термизийнинг абваб ад-даъват ривоятлари доирасида дуонинг маъноси ва моҳияти (İmam Tirmizî’nin Ebvâbu’d-Da’vât Rivayetleri Bağlamında Duanın Mana ve Mâhiyeti). Давом этаётган докторлик тадқиқоти. Дижле университети.
[28] Мурат Селви Раиф. Абу Довуд, Термизий ва Насоийларнинг “Сунан” китобларининг бир-биридан устунлиги ҳақидаги фикрлар ва ривоят манбалари жиҳатидан таҳлил (Ebû Dâvud, Tirmizî ve Nesâî Üç Sünen Kitabının Birbirlerine Üstünlüğü ile İlgili İddialar ve Rivayet Kaynakları Açısından Bir Değerlendirme) // Kocaeli İlahiyat Dergisi (журнали), 2023/7-1. – Б. 31-50.
[29] Сунани Термизий таржимаси (Sünen-ı Tirmizi Tercemesi). Таржимон: Усман Зеки Мулламуҳаммадўглу. – Истанбул: Юнус Эмре нашриёти, 1970.
[30] Кандемир Яшар. Аш-Шамойил ан-Набавийя (eş-Şemâilü’n-Nebeviyye) / Туркия Диёнат вақфи “Ислом энциклопедияси”, 38-жилд. – Истанбул: TDV нашриёти, 2010. – Б. 500-501.
[31] Булакда 1254 йилда, Истанбул 1248, 1287, 1313, 1316, 1322 йилларда нашр этилган. Фиғоний ва Ф.Қовуқчиўғли томонидан лотин алифбосига ўгирилиб, 1963 ва 1974 йилларда икки нашри амалга оширилган. 1976 йилда эса, М.Содиқ Ойдин томонидан соддалаштирилган нашри амалга оширилган.
[32] 1298 йилда Истанбулда тошбосма усулида нашр этилган.
[33] 1304 ва 1311 йилларда Истанбулда нашр этилган.
[34] Ҳадислар асосида Пайғамбаримизнинг гўзал ахлоқи – Шамойили шариф (Hadislerle Peygamberimizin Güzel Ahlakı – Şemail-i Şerif). Таржимон: Хўжа Раиф Эфенди. Нашрга тайёрловчи: Маҳмут Ўзаккаш. – Истанбул: Исламўғлу нашриёти, 1984.
[35] Ярдим, Али. Шамойил жанрининг пайдо бўлиши ва Термизийнинг “Китаб аш-Шамойил”и (Şemâil Nev‘inin Doğuşu ve Tirmizi’nin Kitâbu’ş-Şemâili) // Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали), 1983/1. – Б. 349-409.
[36] Кўчкузу Али Осман. Китаб ал-илал (Kitâbü’l-ilel) / Туркия Диёнат вақфи “Ислом энциклопедияси”, 26-жилд. – Истанбул: TDV нашриёти, 2002. – Б.109.
[37] Ўздемир Вейсел. Термизий ва унинг “Ал-Илал ал-кабир”нинг илал илмидаги ўрнига умумий назар (Tirmizî ve el-İlelü’l-Kebîr’inin İlel İlmindeki Yerine Genel Bir Bakış) // Türkoloji Araştırmaları Dergisi (журнали), 2014/9-2 – Б.1175-1195.
[38] Карасу Танер. Термизийнинг “Китаб ал-илал”и доирасида ҳадис методологияси. Тугалланган магистрлик диссертацияси. Дижла университети, 2012. – Б.117.
[39] Карасу Танер. Термизийнинг “Ал-Илал ал-сағир” асарининг ҳадис усули жиҳатдан таҳлили (Tirmizî’nin İlelü’s-Sagîr Adlı Eserinin Hadis Usûlü Açısından Değerlendirilmesi) // e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi (журнали), 2017/9-18 – Б.975-989.
[40] Ярдим Али. Саҳобалар ҳақидаги маълумот манбалари ва Термизийнинг “Тасмият асҳаб ан-Набий” асари (Ashâb Bilgisinin Kaynakları ve Tirmizî’nin “Tesmiyetü Ashâb’in-Nebî”si) // Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали), 1985/2. – Б.247-348.
[41] Шаҳяр Айше Эсра. “Оризат ал-Ахвазий”да Термизийнинг “Ал-Илал ас-сағир”ига таълиқот доирасида Абу Бакр ибн ал-Арабийнинг ҳадис усулига доир қарашлари (Ârizatü’l-Ahvezî’de Tirmizî’nin el-İlelü’s-Sağîr’ine Talikâtı Kapsamında Ebû Bekir İbnü’l-Arabî’nin Hadis Usûlüne Dair Görüşleri). // Diyanet İlmî Dergisi (журнали), 2022/58. – Б.623-656.
[42] Билен Меҳмет. Сииртлик муҳаддис Убайдуллоҳ Тақиюддин ва “Фазойил ал-Китоб ал-жомеъ ли Аби Исо ат-Термизий” номли асари (Siirtli Muhaddis Ubeydullah Takiyuddin ve “Fadâilu’l-Kitâbi’l-Câmi’ li Ebî Îsâ et-Tirmizî” Adlı Eseri). İbrahim Hakkı ve Siirt Uleması Sempozyumu Bildirileri. – Сиирт: Сиирт унивреситети нашриёти, 2008. – Б.333-340.
[43] Бербер Сема. Ибн Саййид ан-Нас ва унинг “Ан-Нафх аш-шази фи шарҳ Жомеъ ат-Термизий” асари (İbn Seyyidinnâs ve Nefhu’ş-Şezî Fî Şerhi Câmi’i’t-Tirmizî Adlı Eseri). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Трабзон университети, 2024. – Б.167.
[44] Футси Али Фуат. “Шарҳ илал ат-Термизий”даги танқидлар доирасида Куфа фақиҳлари ва ҳадис ривояти (Şerhu İleli’t-Tirmizî’deki Eleştirel Bağlamında Kûfeli Fakihler ve Hadis Rivayeti) // Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали), 2024/13-26. – Б.417-445.
[45] Гурсес Сердар Мурат. Ҳанафийлик ва аҳли ҳадис принциплари жиҳатидан Кашмирий ва Муборакпурийнинг Термизий шарҳлари (Hanefî ve Ehl-i Hadis Prensipleri Açısından Keşmîrî ile Mübârekpûrî’nin Tirmizî Şerhleri) // Uluslararası Hadis Araştırmaları Dergisi (журнали), 2019/3. – Б.36-74.
[46] Челик Идрис. Аҳмад Муҳаммад Шокир ва “Сунани Термизий”га шарҳидаги услуби (Ahmed Muhammed Şâkir ve Sünen-i Tirmizî’deki şerh metodu). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Селжук университети, 2023. – Б.148.
[47] Кесер Фатма. Термизийнинг “Аш-Шамойил ан-Набавийя” асарига ёзилган туркча шарҳларда Ҳусомуддин Нақшбандий (в. 1865)нинг ҳиссаси (Tirmizî’nin (Ö. 892) Şemâilü’l – Muhammediyye adlı eseri üzerine yazılmış Türkçe şerhlere Hüsamüddin Nakşibendi’nin (Ö. 1865) katkısı). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Фатиҳ университети, 2015. – Б.107.
[48] Шахяр Айше Эсра. Ҳадис ва актуал шарҳ: Термизий шарҳларига кўра арика ҳадиси (Hadis ve Aktüel Yorum Tirmizî Şerhlerine Göre Erîke Hadisi) // Hadis Tetkikleri Dergisi (журнали), 2022/20-2. – Б.245-269.
[49] Эрташ Ҳикметуллаҳ. Фиқҳ мазҳаблари билан қиёсий ўлароқ Термизийнинг ҳуқуқшунослиги (Fıkıh mezhepleriyle karşılaştırmalı olarak Tirmizi’nin Hukukçuluğu). Тугалланган мaгистрлик диссертацияси. Селжук университети, 2006. – Б.88.
[50] Эрташ Ҳикметуллаҳ. Ўзбекистонлик муҳаддис Абу Исо Термизий (ваф.279/892)нинг фиқҳшунослиги (Özbekistan’lı Muhaddis Ebû Îsâ et-Tirmizî’nin (Ö.279/892) Fıkıhçılığı) / IV. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, cilt: IV. – Ниғде: Ўмер Халисдемир университети нашриёти, 2017. – Б.393-398.
[51] Гурсес Сердар Мурат. Термизийнинг “Сунан”и доирасида ҳадисларнинг норматив жиҳатларини аниқлашда иттифоқ ва ихтилоф сабаблари (Tirmizî’nin Sünen’i Özelinde Hadislerin Normatif Yönlerini Tespitte İttifak ve İhtilafın Sebepleri) // Mesned İlahiyat Araştırmaları Dergisi (журнали). 2022/13-2. – Б.159-188.
[52] Кучукосман Ҳасан. Термизийнинг “Сунан”ида ҳанафий мазҳабига ёндашуви (Tirmizi’nin Sünen’inde Hanefi mezhebine yaklaşımı). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Анқара университети, 2018. – Б.252.
[53] Кучукосман Ҳасан. Термизийнинг ҳанафийларга нисбатан қарашлари (Tirmizî’nin Hanefilere Bakışı) // Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали). 2022/3-2. – Б.47-76.
[54] Йилдиз Ўғузхан. Аҳли ҳадис фиқҳининг тадвини: Термизийнинг “Жомеъ”сида фиқҳ ал-ҳадис ва фақиҳ муҳаддислар табақоти (Ehl-i Hadis Fıkhının Tedvini Tirmizî’nin Câmi’inde Fıkhü’l-Hadis ve Fakih Muhaddisler Tabakâtı) // Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi (журнали). 2018/18-3. – Б.99-136.
[55] Ажар Юсуф. Заиф ҳадиснинг амал қаринаси билан қўллаб-қувватланиши ва Термизийнинг “Сунан”и (Zayıf Hadisin Amel Karinesiyle Desteklenmesi ve Tirmizî’nin Süneni) // Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2014/37. – Б.41-69.
[56] Арик Селим. Термизийнинг “Сунан”ида фуқаҳо далил қилиб олишда ихтилоф қилган ҳадислар (Tirmizi’nin Sünen’inde Fukahanın Delil Almada İhtilaf Ettiği Hadisler). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Улудағ университети, 1994. – Б.127.
[57] Ата Меҳмет Маҳфуз. Термизийнинг Қуръонни тафсир қилиш усули: Абвоб ат-тафсир доирасида (Tirmizî’nin Kur’ân Tefsir Yöntemi: Ebvâbu’t-Tefsir Özelinde) // Tefsir Araştırmaları Dergisi (журнали). 2022/6-2. – Б.555-577.
[58] Демирчин Ҳадичатулкубра. “Сунан ат-Термизий”нинг тафсир китобларига таъсири (Sünenü’t-Tirmizî’nin Tefsir Kitaplarına Etkisi) // Asos Journal: The Journal of Academic Social Science (журнали). 2019/7-96. – Б.399-416.
[59] Демирчин, Ҳадичатулкубра. “Сунан ат-Термизий”нинг улум ал-Қуръон ва тафсир жиҳатидан аҳамияти (Sünenü’t-Tirmizî’nin Ulûmu’l-Kur’ân ve Tefsir Açısından Değeri). Давом этаётган докторлик тадқиқоти. Мармара университети.
[60] Дерин Халит. Термизийнинг “Сунан”и тафсир манбаи сифатида (Bir Tefsir Kaynağı Olarak Tirmizi’nin Sünen’i). Давом этаётган магистрлик тадқиқоти. Тракия университети.
[61] Ўзбек Дурмуш. Калом жиҳатидан Термизий ва Насоийнинг “Сунан”ларида келган имон ҳақидаги ҳадислар таҳлили (Kelâm Açısından Tirmizî ve Nesâî’nin Sünenlerinde Geçen İman ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Селжук университети, 2009. – Б.112.
[62] Четрес Режаи. Абу Исо Термизийнинг “Сунан”идаги “Китаб ал-имон” бўлимида жой олган ривоятларнинг калом илми тизими жиҳатидан таҳлили (Ebû İsâ et-Tirmizî’nin Sünen’indeki Kitâbü’l-Îmân Bölümünde Yer Alan Rivâyetlerin Kelâm Sistemi Açısından Değerlendirilmesi) // Kelam Araştırmaları Dergisi (журнали). 2015/13-2. – Б.772-784.
[63] Мураталиев С. Термизийнинг “Сунан”ида ҳасан ҳадис тушунчаси ва унинг ишлатилиши (Tirmizî’nin Sünen’inde Hasen Hadis Kavramı ve Kullanımı). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Қирғиз-турк Манас университети, 2017. – Б.102.
[64] Чичек Гулбеяз. Иллатнинг сабаби ўлароқ изтироб: Термизийнинг “Ал-Илал ал-кабир”и доирасида (İllet Sebebi Olarak Iztırâb: Tirmizî’nin el-‘İlelü’l-Kebîr’i Özelinde). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Мармара университети, 2022. – Б.111.
[65] Дулбер Ҳадиже. Термизийнинг “Сунан” номли асарида ихтилоф терминининг ишлатилиш шакллари (Tirmizî’nin Sünen Adlı Eserinde İhtilaf Kavramının Kullanım Şekilleri) // Asos Journal The Journal of Academic Social Science (журнали). 2020/9-108. – Б.136-153.
[66] Ўпус Баҳадир. Ҳижрий учинчи асрда мурсал терминининг қўлланилиши: Термизийнинг “Ал-Илал ал-кабир”и доирасида (Hicrî Üçüncü Asırda Mürsel Kavramının Kullanılması: Tirmizî’nin el-‘İlelü’l-Kebîr’i Özelinde) / Hicrî Üçüncü Asırda İslâmî İlimler (китоби). – Анқара: IKSAD нашриёти, 2023. – Б.383-393.
[67] Эшер Аҳмед. Тафарруднинг икки асосий тушунчаси – фард ва ғариб ҳадис: Илал ат-Термизий мисолида (Teferrüdün İki Temel Kavramı – Ferd ve Garîb Hadis: İlelü’t-Tirmizî örneği). Тугалланган магистрлик диссертацияси. – Истанбул, 2015. – Б.101; Акгун Ҳ. Термизий фойдаланган “ғариб ҳадис” тушунчаси (Tirmizî’nin Kullandığı “Hadîsun Garîbun” Kavramı) // Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi (журнали). 2017/17-3. – Б.107-124.
[68] Челик Абдуллаҳ. Имом Термизийнинг усул илмига қўшган ҳиссаси (İmam Tirmizî’nin Hadis Usûlü İlmine Katkıları) / Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına Geçmişten Günümüze Türkistan Tarih, Kültür ve Medeniyet Sempozyumu. – Анқара-Туркистон: Аҳмад Яссавий университети нашриёти, 2019. – Б.8-21.
[69] Чалган Меҳмет Али. Термизийнинг “Сунан”и ва “ал-Илал ал-кабир”ида матн танқиди (Tirmizî’nin Sünen’i ve el-’İlelü’l-Kebîr’de Metin Tenkîdi) // Hadis Tetkikleri Dergisi (журнали), 2022/20-2. – Б.291-310.
[70] Карадениз Ҳатиже. Мутақаддимуннинг илал асарларида тадлис: Яҳё ибн Маъин, Аҳмад ибн Ханбал, Термизий ва Ибн Аби Хотим мисолида (Mütekaddimûn İlel Eserlerinde Tedlîs – Yahyâ b. Maîn, Ahmed b. Hanbel, Tirmizî ve İbn Ebî Hâtim). Давом этаётган докторлик тадқиқоти. Ялова университети.
[71] Бал Умид. Ад-Доний ва Ибн ал-Жазарийнинг китобларида қироат фарқлари ҳақидаги ривоятларнинг ҳадис китобларидаги асослари: Термизий ва Абу Довуд мисолида (Ed-Dânî ve İbnû’l Cezerî’nin Kitaplarında Kıraât Farklılıklarıyla İlgili Rivayetlerin Hadis Kitaplarında Kökenleri: Tirmizî ve Ebû Dâvûd Örneği). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Акдениз университети, 2024. – Б.101.
[72] Башаран Селман. Ибн Ҳазм томонидан Термизий ва Ибн Можанинг мажҳул деб тавсифланиши масаласи (Tirmizi ve İbn Mace’yi İbn Hazm’ın Mechul Olarak Vasıflandırması) // Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (журнали). 1987/2-2. – Б.19-25.
[73] Пекел Муса. Ат-Термизийнинг Ибн ал-Жавзий томонидан танқид қилинган рвиоятлари (İbnu’l-Cevzî’nin Eleştirdiği et-Tirmizî’de Yer Alan Rivâyetler). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Ван 100 йил университети, 2018. – Б.221.
[74] Акин Ниъметуллаҳ. Термизийнинг “Сунан”идаги Албоний томонидан тўқима деб тавсифланган ҳадисларнинг таҳлили (Timizî’nin Sünen’inde Elbânî’nin uydurma olarak nitelendirdiği hadislerin değerlendirilmesi). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Чанаккале 18 март университети, 2010. – Б.102.
[75] Нўаман Ая Халид. Муборакфурийнинг Термизийга “Жомеъ”идаги эътирозлари: Таҳорат ва намоз боблари мисолида (Mubarakfuri’nin Tirmizî’ye Cami’inde Yaptığı İtirazlar: Tahâret ve Namaz Örneği). Тугалланган магистрлик диссертацияси. Истанбул университети, 2022. – Б.77.
[76] Сўфуўғлу Жемал. Заиф ва мавзуъ ҳадислар жиҳатидан Термизийнинг “Сунан”и таҳлили (Zayıf ve Mevzu Hadisler Açısından Tirmizi’nin Sünen’i Üzerine Bir İnceleme) // Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали). 1989/6. – Б.43-87.
[77] Гурсес Сердар Мурат. Термизийнинг бидъатчи ровийлардан ривоятлари (Tirmizî’nin Bid’atçı Râvilerden Rivayetleri) // Uluslararası Hadis Araştırmaları Dergisi (журнали), 2021/6. – Б.4-43.
[78] Карабажак Мустафа. Термизийнинг “Сунан”и доирасида Бухорий фойдаланган ҳадис усули терминлари (Tirmizî’nin es-Sünen’i Çerçevesinde Buhârî’nin Kullandığı Hadis Usûlü Terimleri) Mütefekkir Aksaray Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi (журнали), 2021/6-12. – Б.345-378.
[79] Акюз Ҳусейин. Ҳадислар тасҳиҳи ҳақида Термизийнинг устози Бухорийдан сўраган саволлари: “Сунан” доирасида (Hadislerin Tashihi İle İlgili Tirmizi’nin Hocası Buhârî’ye Sorduğu Sorular: Sünen Bağlamında Bir Değerlendirme) // Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали), 2018/5-2. – Б.247-269.
[80] Дурмуш Узейир. “Сунан ат-Термизий”га манба ўлароқ Имом Бухорийнинг асарлари: Тахриж ва таҳлил (Sünenü’t-Tirmizî’ye Kaynaklık Bakımından İmâm Buhârî’nin Eserleri: Tahrîc ve Değerlendirme), Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали), 2018/6-11. – Б.447-468.
[81] Жаъд Анас. Термизийнинг “Сунан”ида ўз устози Бухорий билан ихтилоф қилган масалалар (el-Mesâil Elletî Hâlefe fîha’t-Tirmizî fî Sünenihî Şeyhahü’l-Buhârî) // Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали), 2015/2-2. – Б.151-176.
[82] Жаъид Анас. “Сунан ат-Термизий” доирасида Илал ад-Доримийнинг таҳқиқи (Tahkîku İleli’d-Dârımî fi Süneni’t-Tirmizî) // Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (журнали). 2014/18-2. – Б.191-206.
[83] Жебежи Лутфуллаҳ. Имоми Термизий (İmâm-ı Tirmizî) // Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi (журнали), 1980/4. – Б.287-311.
[84] Четрес Режаи. Имом Термизийнинг шахсияти ва илмий ўзлиги (İmâm-ı Tirmizî’nin Şahsiyeti ve İlmî Hüviyeti), Diyanet İlmi Dergi Diyanet Dergisi (журнали), 1992/28-3. – Б.67-72.
[85] Эраслан Абдулвасиф. Термиздан Дамашққа қадар ҳадис усулининг ривожланиш йўли (Tirmiz’den Dımaşk’a Hadis Usulünün Gelişim Serüveni) / Uluslararası Orta Asya’dan Anadolu’ya İslâmî İlimler Sempozyumu Bildirileri (китоби), 2021. – Карабук: Карабук университети нашриёти. – Б.1074-1081.
Абдумалик ТУЙЧИБАЕВ,
тарих фанлари доктори
Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi bukhari.uz
