ЭКСТРЕМИЗМ ВА ТЕРРОРИЗМНИНГ ДИНИ БЎЛМАЙДИ

Бугун инсониятни хавотирга солаётган ва ижтимоий барқарорликни издан чиқаришга уринаётган энг катта хатарлардан бири – бу экстремизм ва терроризмдир. Ғараз ниятли кучлар ўз мақсади йўлида эзгулик ва тинчлик дини бўлмиш исломдан фойдаланаётгани эса, ўта аянчлидир. Уламолар ислом бузғунчилик, қотиллик, зўравонлик, мутаассиблик каби қабиҳ жиноятлардан пок ва йироқ эканини англатишга ҳар қанча уринмасин, муқаддас динимизни ниқоб қилаётган кимсаларнинг қилмишлари ва сохта даъватлари – воқелик ўлароқ – баъзан уларнинг тушунтиришларидан кучлилик қилмоқда. Оқибатда мўмин-мусулмон киши бошқа дин вакиллари тасаввурида қўлида қурол тутган жангари ва қонхўр, танасига “шаҳид камари” таққан худкуш сифатида гавдаланмоқда.

Аслида-чи?!

Аллоҳ таоло: “(Эй Муҳаммад!) Биз Сизни, ҳақиқатан, барча одамларга хушхабар берувчи ва огоҳлантирувчи бўлган ҳолингизда (пайғамбар қилиб) юбордик” (Сабаъ сураси, 28-оят), деб хабар берганидек, Муҳаммад алайҳиссалом бутун инсониятга У Зотнинг марҳаматидан хушхабар берувчи ва ғазабидан огоҳлантирувчи қилиб юборилган пайғамбардирлар. Мусулмонларнинг вазифаси ана шу оламшумул чақириқни дунёдаги турли дин, маданият, ирқ, миллат ва тил эгаларига ҳикмат ва гўзал насиҳат билан етказиш, уларга исломнинг асл сурат ва сийратини кўрсатиб беришдан иборат. Бу жараёнда одамлар ўртасидаги турфахиллик воқеий ва табиий бир иш эканини эътибордан четда қолдирмаган ҳолда.

Аллоҳ таоло бу масалага диққатимизни қаратиш учун: “Агар Раббингиз хоҳлаганида, (барча) одамларни бир уммат (бир динга тобе) қилган бўлур эди. (Улар) мудом турлича (ҳар хил эътиқодда) бўлиб бораверадилар. Раббингиз раҳм қилган кишилар эса бундан мустаснодирлар. Уларни шунинг учун яратгандир” (Ҳуд сураси, 118-119-оятлар), деб таъкидлаган. “Уларни шунинг учун яратгандир” жумласи “бандаларга раҳм қилиш учун ёки улар ҳар хил эътиқодда бўлиши учун инсониятни шундай яратган ва бу хилма-хиллик борлиқнинг суннати (қонун-қоидаси)дир” деган маънони ифодалаб келган. Бинобарин, мусулмон киши Аллоҳ таолонинг халойиқ борасидаги иродасини идрок этган ҳолда бошқалар билан баҳс-мунозара қилишда энг чиройли услублардан фойдаланиши лозим.

Аллоҳ таоло: “Дарҳақиқат, (Биз) Одам фарзандларини (азизу) мукаррам қилдик ва уларни қуруқлик ва денгизга (от-улов ва кемаларга) миндириб қўйдик ҳамда уларга пок нарсалардан ризқ қилиб бердик ва уларни Ўзимиз яратган кўп жонзотлардан афзал қилиб қўйдик” (Исро сураси, 70-оят), дер экан, бу иззату икром борасида муайян бир дин, ё ирқ, ё миллат вакилларига устунлик берилганига ишора қилмаган. Шунинг учун ислом Одам фарзандига жинси, танасининг ранги, дини қандай бўлишидан қатъи назар, инсон бўлгани учунгина иззат-икром назари билан қарайди. Ҳатто мутлақо нотаниш одамнинг жанозаси тўғри келиб қолса, ҳеч ўйлаб ўтирмасдан унда қатнашишимиз, тобутини кўтариб, етти қадам юришга ошиқишимиз шундан. Савоб – ўз йўлига, бу ўринда инсонийлик ҳам борлигини ҳеч ким инкор этмайди.

Одамлар турфа хил бўлгани ер юзини обод қилишдек шарафли вазифани адо этиш йўлида ўзаро танишиши, бир-бирининг билим ва тажрибасидан фойдаланиши учун, холос. Бу мақсад Аллоҳ таолонинг қуйидаги сўзларида очиқ-ойдин баён қилинган: “Эй инсонлар! Дарҳақиқат, Биз сизларни бир эркак (Одам) ва бир аёл (Ҳавво)дан яратдик ҳамда бир-бирларингиз билан танишишингиз учун сизларни (турли-туман) халқлар ва қабила (элат)лар қилиб қўйдик. Албатта, Аллоҳ наздида (азизу) мукаррамроғингиз тақводорроғингиздир. Албатта, Аллоҳ билувчи ва хабардор зотдир” (Ҳужурот сураси, 13-оят). Ахир, холис айтадиган бўлсак, биз, инсонлар турфа хил бўлмаганимизда эди, ўзаро танишиб, бир-биримизни ўрганишга, бир-биримиз билан қизиқишга иштиёқ бўлармиди!

Ислом мусулмонлар билан ўзга дин вакиллари ўртасида дўстона алоқалар вужудга келиши учун улар билан мулоқот қилиш, манфаати ўзаро муштарак бўлган бир аҳд борасида келишиб олишга чақиради: “Айтинг (эй Муҳаммад!): “Эй китоб аҳли (яҳудийлар ва насронийлар), биз билан сизнинг ўртангизда (аҳамияти) баробар бўлган бир сўзга келингиз – ёлғиз Аллоҳгагина ибодат қилайлик, Унга ҳеч нарсани шерик қилмайлик ва Аллоҳни қўйиб бир-биримизни илоҳ қилиб олмайлик!” Агар (бу таклифдан) юз ўгирсалар: “Гувоҳ бўлингларки, биз мусулмонлармиз”, деб айтиб қўйингиз!” (Оли Имрон сураси, 64-оят).

Албатта, мусулмон кишининг ҳаётида одоб-ахлоқ катта ўрин тутади. Хоҳ тинчлик ҳолатида бўлсин, хоҳ уруш ҳолатида – барибир. Бинобарин, у Аллоҳга ва Унинг раҳмат қилиб юборган Пайғамбарига бўлган имонига асосланган қарашлари ва тамойилларидан воз кечмайди. Зеро, Аллоҳ таоло Муҳаммад алайҳиссалом ҳақларида: “(Эй Муҳаммад!) Биз Сизни (бутун) оламларга айни раҳмат қилиб юборганмиз” (Анбиё сураси, 107-оят), деб таъкидлаган.

Шу боис биз баҳс-мунозара чоғида сўзловчи гапини охирига етказгунгача тинглаймиз, кейин гапирамиз. Сўзловчининг гапини бўлмаймиз. Жавоб беришда эса, жаҳл қилмай, ҳиссиётга берилмай, (аҳамияти) баробар бўлган бир сўзга келишга ҳаракат қиламиз.

Экстремизм ҳақида сўз юритадиган бўлсак, аввало, унинг луғавий маъноси билан танишиб чиқиш ўринлидир. Унинг араб тилидаги варианти “сиёсий, диний, мафкуравий ва бошқа соҳаларда кескинликка бориш, чуқур кетиш” маъноларини англатувчи “татарруф”дир. Ўзбек тилининг изоҳли луғатига кўра, “Экстремизм – сиёсат ва мафкурада ашаддий, фавқулодда усуллар билан йўл тутишга, кескин чоралар кўришга тарафдорлик”. Бинобарин, унинг икки жиҳати борлигини эътибордан соқит қилмаслик лозим. Биринчиси, диндан узоқлашиш ва уни одамларнинг онги ва қалбидан узоқлаштиришга, унинг инсонлар ҳаёти ва жамиятдаги таъсирини кучсизлантиришга интиладиган экстремизм. Иккинчиси, динни тушунишдаги экстремизм, яъни диний тушунчалар ва аҳкомларни англаш ва талқин қилишда кескинликка берилиш, ашаддийлашиш ва меъёрдан чиқишдир.

Ислом экстремизмнинг иккала кўринишини ҳам қоралайди. Иккисидан ҳам қаттиқ қайтаради. Экстремистларни мусулмонларнинг йўлидан оғиб кетган кимсалар деб баҳолайди. Чунки улар исломнинг суннатларидан юз ўгирган, фарзлари борасида кескинликка берилган кимсалар бўлади. Бинобарин, одамларни енгилликдан оғирликка, кенгчиликдан торликка, осонликдан машаққатга етаклайдиган ҳар қандай киши экстремист деб қаралиши мумкин бўлган кимсадир. Ваҳоланки, Қуръони каримда: “Аллоҳ сизларга енгилликни истайди, оғирликни хоҳламайди” (Бақара сураси, 185-оят), деб таъкидлаган.

Шуниси оғриқлики, экстремистлар шариатнинг барқарор масалалари ва диннинг муқаддас тушунчаларига ҳужум қилиш учун қулай пайт пойлайди. Мақола ва маърузаларида одамларни тангликка етаклайдиган тарғиботларни илгари суради. Яна шуниси аянчлики, экстремистлар бу кескинликни диннинг асли деб, енгилликни эса исломга хилоф деб билади. Улар ўз айтганларини ажрим (қатъий ҳукм) қилувчи сўз, илгари сураётган қарашларини эса энг тўғри бўлган ягона йўл деб эътиқод қилади. Шунга кўра, улар одамларга қўполлик ва дағаллик билан муомала қилади. Ўзини одамлар устидан назоратчи ҳисоблайди. Ваҳоланки, бундай хатти-ҳаракатлар Аллоҳ таолонинг: “(Эй Муҳаммад!) Раббингизнинг йўли (дини)га ҳикмат ва чиройли насиҳат билан даъват этинг! Улар билан энг гўзал услубда мунозара қилинг!” (Наҳл сураси, 125-оят), деган амрига тамоман зиддир.

Али розияллоҳу анҳу: “Чинакам фақиҳ одамларни Аллоҳнинг раҳматидан ноумид қилмайдиган ва Унга осий бўлинадиган ишларга рухсат бермайдиган кишидир”, деган. Экстремистлар эса шариат ҳукмларини ҳаётга татбиқ этиш борасида Пайғамбар алайҳиссаломга эргашиш ўрнига кескинлик йўлини тутади. На шаръий ва на қонуний асоси бор, лекин амри маъруф ва наҳйи мункарни рўкач қилиб, ўзини буюк нозирдек тутади. Одамлар ҳақида бадгумон бўлиб юради, ўзига қарши чиққанларни бемалол кофирликда, жуда бўлмаса, залолатга кетганликда айблайди.

Демак, бугун илм эгалари зиммасидаги энг долзарб вазифа – бу диний-мафкуравий майдонни терроризм ва экстремизм тарафдорларидан холи қилиш, исломнинг мўътадиллик, енгиллик, инсонпарварлик ва бағрикенглик дини эканини одамларга етказиш йўлида жонбозлик кўрсатишдир. Бу йўлда жидду жаҳд билан кураш олиб борадиган уламолар экстремистлар томонидан турли таъна-маломатларга, жумладан, “сарой муллалари” деган асоссиз айбловларга дучор бўлиши табиий, албатта. Зотан, улар ўз даврида бундан ҳам оғирроқ маломатларни эшитган ва тазйиқларга учраган пайғамбарларнинг ворисларидир.