Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi bukhari.uz
Дарҳақиқат, мусулмонлар ўзларидан олдинги умматлардан ҳеч бирига берилмаган ўзларига хос буюк хислат ва фазилат соҳибидирлар. У ҳам бўлса, исноддир.[1] Шунинг учун ҳар бир авлод вакиллари ўзларидан кейингиларга илмни иснод орқали нақл қилиб беришган.
Иснод борасида Ибн Сирин (ваф.110/728) бундай деган: «Ҳақиқатан, бу илм диндир. Шундай экан, сиз ўз динингизни кимдан ўрганаётганингиз ҳақида ўйлаб кўринг».[2]
Яна: «Олдинлари иснод ҳақида сўрамас эдилар. Фитналар пайдо бўлгач, бизга ровийларингиз исмларини айтиб беринг, дейиладиган бўлди. Агар Аҳли суннадан бўлсалар, ҳадислари қабул қилинар, агар бидъат аҳлларидан бўлсалар, ҳадислари қабул қилинмас эди»,[3] деган.
Суфён Саврий (ваф.161/778) шундай деган: «Иснод мўминнинг қуролидир. Агар унда қурол бўлмаса, нима билан жанг қилади?!».[4]
Яна: «Иснод ҳадиснинг зийнатидир. Бас, унга эътиборли бўлган киши саодатли инсондир», деган.
Имом Шофиъий (ваф.204/819) шундай деган: «Иснодсиз ҳадис талаб қилган кишининг мисоли тунда ўтин терувчи киши кабидир. У ўзи билмаган ҳолда ичида илонлари бор бўлган бир боғ ўтин кўтариб олган бўлади».[5]
Абдуллоҳ ибн Муборак (ваф.181/797): «Иснод диндандир. Агар иснод бўлмаганида истаган одам истаган гапини гапириб юрган бўлар эди»,[6] деган.
Уламолар иснод масаласида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қилинган ҳадислар билан чекланиб қолмадилар, балки саҳобалар ва тобиъийларнинг сўзларида ҳам унга таяниб иш тутдилар. Аллома шайх Абдураҳмон Муаллимий раҳимаҳуллоҳ Ибн Абу Ҳотим Розийнинг “Ал-Жарҳ ват Таъдил” номли китобига ёзган муқаддимасида шундай ёзади: «Инсон ўз дини ва дунёси учун кўпгина билимларга муҳтож бўладики, уларни хабарлар орқали билиб олишдан бошқа ҳеч бир йўли йўқдир. Агар ана шу хабарларда рост ва ёлғон, ҳақ ва ботил, тўғрилик ва хато воқе бўлгани учун ҳам инсон уларни бир-биридан ажратиб олишга мажбурдир.
Аллоҳ таоло бизларга ростгўй салафларни насиб этган эканки, улар Раббимизнинг Китоби, Пайғамбаримизнинг суннати, саҳобаларнинг сўзлари, қозиларнинг ҳукмлари, фақиҳларнинг фатволарини, тил ва адабиётни, шеърият, тарих ва бошқаларни ёритиб беришда бизга керак бўладиган барча хабарларни биз учун сақлаб келдилар. Улар ўша хабарларни иснод билан келтиришни ўзларига лозим тутдилар ва кейингиларга ҳам шуни лозим қилиб қўйдилар.
Улар ровийларнинг ҳолатларини ўрганиб чиқдиларки, бу нарса хабарларни текширишда катта ёрдам беради. Улар ўша хабарларни биз учун сақлаб келдилар.
Улар ровийларнинг ҳолатларини ўрганиб чиқиб, ҳар бир ровийга унинг ўзига муносиб бўлган ҳукмни бердилар. Ривоят қилган хабарини олиб, ҳужжат қилса бўладиган ровийлар билан бошқаларнинг ўртасини ажратиб бериб кетдилар…
Улар хабарларнинг ўзини ҳам танқидий ўрганиб чиқдилар ва улар орасидан саҳиҳларини биз учун ажратиб олиб, ўзларининг саҳиҳ китобларига киритиб кетдилар. Зоҳири саҳиҳ кўринган хабарларни ҳам ўрганиб чиқдилар. Улар ўзларидаги улкан илм бойлиги, дақиқ тушунчалари билан уларни саҳиҳликдан чиқариб юборадиган иллатларни ўргандилар. Кейинроқ ўша иллатларни тушунтириб, хабарларнинг саҳиҳлигига халал берадиган жиҳатларни баён қилиб, улар ҳақида иллатларга оид асарлар битдилар. Бундан ташқари улар ёлғон хабарларни йўқотишга уриндилар ва бирор ривоятнинг ёлғонлиги ёки заифлигини далиллар орқали кўрсатиб бериш учунгина уларни нақл қилдилар. Улардан кейин келган ҳадис уламолари бу борада енгиллик йўлини тутиб, ўзлари эшитган ҳар қандай хабарни ривоят қилиб кетдилар ва уларнинг даражаларини баён қилиб, ҳукмини одамларнинг ўзларига қолдирдилар. Чунки бу пайтга келиб, хабарларнинг даражасини аниқлаштирадиган қонун-қоидаларга асос солиб бўлинган, унинг аломатлари тўлиқ белгилаб берилган эди».[7]
Юқорида ўтганларга кўра, ҳадис бу – санад[8] билан нақл қилишдир. Чунки у диннинг асосларидан биридир.
давоми бор…
