Imom Buxoriy xalqaro ilmiy-tadqiqot markazi bukhari.uz
Биз хабарларнинг дунёнинг ҳамма бурчакларига бир зумда, яшин тезлигида тарқаладиган глобаллашган дунёда яшамоқдамиз. Катта-катта олимлар глобаллашув ходисасининг яхши ва ёмон томонлари ҳақида жуда кўп ёзишган ва ёзишмоқда. Энди шу ахборотларнинг рост ва ёлғон томонларини бир четга қўяйликда, айнан биз билан шу жойда ва шу вақтда рўй бераётган ходисалар ҳақида мулоҳаза юритайлик.
Инсоният шу кунларда тарихий тараққиёти мобайнида дуч келган тождорвирус, яъни COVID-19 номли коронавирус пандемияси билан боғлиқ ходиса билан юзма-юз келиб турибди. Бу инсоният тарихидаги 18-пандемия ҳисобланади. Пандемия муайян минтақада тарқалган юқумли касаллик – эпидемиядан фарқи шундаки, у бутун ер шари миқёсида ёппасига тарқалувчи офатдир.
Бугунги инсониятнинг солномаларида айтилишича, биринчи пандемия XI-XII асрларда бутун Европа ва Осиёни қамраб олиб, дунёда юз миллион кишининг ёстиғини қуритган “Юстинян ўлати” деб номланган офатдир. XIV асрнинг ўрталарида Хитойдан бошланиб, бутун Европани мажруҳ қилган “қора ўлим” номли ўлат эпидемиясидан эса 34 миллион киши ҳалок бўлган. XIX аср бошидан буён 7 марта хуруж қилган вабо пандемияси юз миллионлаб кишиларни қирғин қилган. 1918-1919 йиллари ер юзида “испанча грипп” пандемиясидан 550 миллион киши касалланади ва уларнинг 15 фоизи ҳалок бўлган. 2009-2010 йиллари “чўчқа вируси” номини олган (эйч1эн1) H1N1 вируси Мексикадан бошланиб, бутун Ер юзини эгаллади ва у 220 минг кишига юқиб, улардан қарийиб 2 мингтасини ҳалок қилди.
Бугунги кунда тождор вирус пандемиясидан ташқари 1981 йили Жанубий Африка республикасидан бошланган ОИТС (СПИД) инфекцияси шу чоққача 60 миллион кишига юқди, улардан 25 миллиони ҳалок бўлди.
Бу рақамлар ҳар биримизни жиддий ўйлашга сафарбар қилиши лозим. Тўғри, илгарилари одамларнинг тиббий саводхонлиги паст, даволаш учун дори-дармонлар етарли бўлмаганлиги учун юқумли касалликларни енгиш қийин бўлган.
Аммо тарихдан маълумки, XI-XII асрлардаги ўлат пандемияси Фарғона водийсига ҳам тарқалганлиги ҳақидаги тарихий маълумотлар мавжуд. Ўлатни енгиш жуда қийин бўлган. Шунда, ислом динига мансуб уламолардан бири, ҳадисларда баён этилган 7та усулни қўллаб, аҳолини ўлатдан қутқариб қолган экан. Бу усуллар қуйидагилар: биринчидан, касалларни ажратиб қўйиш (изоляция қилиш), иккинчидан, тозаликка қатъий риоя қилиш, учинчидан, тўғри ва покиза овқатланиш, тўртинчидан, одамларнинг чилла сақлаб, уйларидан чиқмаслиги (карантин – фр. quarantaine от итал. quarantena — «қирқ кун ва қирқ тун»), бешинчидан, одамларнинг ғуж бўлмаслиги (жамоавий ибодатлардан тийилиш), олтинчидан, сабр-тоқатли бўлиш ва еттинчидан, ваҳимага тушмаслик. Бу усуллар бугунги кунгача ўз аҳамиятини йўқотмаган.
Пандемия таъсири Ўзбекистонга ҳам етиб келди. Бу вазиятда ҳукуматимиз ўз вақтида пандемиянинг тарқалиб кетишининг олдини олишга оид оқилона қарорлар чиқарди. Биз Хитой, Франция, Италия ва бошқа мамлакатлар тажрибасидан тўғри хулоса чиқариб, имкон борича касаллик тарқалишини олдини олишимиз лозим. Бир жойдан бошқа жойга боришни тўхтатишимиз, касалларни яширмаслигимиз, чегараларнинг ёпилишини тўғри тушунишимиз, худудлар ўртасидаги алоқаларни имкон қадар камайтиришимиз лозим. Бу чоралар иқтисодга катта зарар келтиради, аммо ундан ҳам энг қимматбаҳо бўлган инсон капиталини сақлаб қолиш учун ҳар қандай иқтисодий зарарга тайёр туришимиз зарур.
Ҳозирги кунда, бугунги глобаллашув шароитида одамларнинг ўзаро ва жаҳон бўйлаб коммуникацияси ниҳоятда жадаллашиб кетган бўлиб, бундай шароит юқумли касалликларнинг жадал тарқалишига сабаб бўлмоқда. Бошқа томондан тиббиётнинг ривожланганлиги, аҳолининг тиббий саводхонлиги юксалганлиги юқумли касалликларга қарши курашиш имкониятларини ҳам кенгайтиради. Тез орада COVID-19 – коронавирусга қарши дори воситалари ҳам топилади. Агар бир ёқадан бош чиқариб, карантин шартларига қатъий риоя қилиб, касалланганларни яширмай, уларга ўз вақтида тиббий ёрдам олишига имконият яратсак, ҳар биримиз ибрат кўрсатиб, интизомли ҳаракат қилсак бу пандемияни енгамиз. Оммавий ахборот воситалари орқали берилаётган маслаҳатларга риоя қилишимиз, бир-биримиз билан бевосита контактларни камайтиришимиз, касалларни аниқлашда тиббиёт ходимларига кўмаклашишимиз, ҳимоя воситаларидан самарали фойдаланишимиз, ваҳимага берилмаслигимиз, бир-биримизга меҳр-мурувват кўрсатишимиз пандемияни енгишимиз учун асос бўлади.
Пандемиянинг чўзилиши ҳам, уни қисқартириш ҳам ўз қўлимизда эканлигини унутмайлик. Биз уюшқоқ ва интизомли бўлсак пандемияни енгамиз. Айрим кимсалар кишиларнинг бахтсизлиги устидан бойиб қолишга ҳаракат қилиб, нарх-навони атайлаб оширишга уринишади. Бундайларга қарши, Президентимиз Ш.Мирзиёев: «Бировнинг ташвиши эвазига топилган пул ҳеч кимга буюрмайди!» – деб ҳақ гапни айтдилар. Бундай инсофсизлик ва очкўзлик касалликнинг баттар авж олишига, мижозларининг эса камайиб кетишига сабаб бўлади. Ҳукуматимиз беморларга ўз вақтида тиббий ёрдам кўрсатиш учун барча шароитларни яратмоқда, касалхоналарда текин даволаш учун карантин хоналари ажратилмоқда, тиббиёт ходимларининг туни-кун беморларга хизмат қилишини ташкил этишган. Коронавирус юқтирган беморлар учун кўп ўринли касалхоналар қурилиши бошлаб юборилди. Вирус юқтирганларни аниқлаш тестларига кўплаб нусҳаларда буюртмалар берилган. Аҳолига текинга ниқоблар, қўлқоплар тарқатилмоқда. Ташаббускор ёшларимиз ва олийжаноб тадбиркорларимиз ихтиёрий равишда муҳтож оилалар ва кексаларнинг уйига текинга озиқ-овқат махсулотлари етказиб беришмоқда. Буларнинг барчаси халқимизнинг мурувватлилигидан, меҳр-оқибатлилигидан далолат беради.
Ўзбек халқида ақл-фаросат, донишмандлик, сабр-тоқат ва топқирлик сифатлари азалдан яхши ривожланган. Шундай экан, у ўзининг уюшқоқлиги, сабр-тоқати ва юксак интизоми билан бу бало устидан ҳам албатта ғалаба қозонади.
